Het constant verleggen van grenzen

Stan’s artikel: “De tijd van grenzen verleggen”

Door Stan van Gemert

Grenzen worden verlegd

Zomaar valt mij op dat we continue onze grenzen verleggen. Zowel bij menselijke prestaties, als bij technologische ontwikkelingen. Nieuwe records vliegen je om de oren, nieuwe ontwikkelingen volgen elkaar in rap tempo op. Maar ook onze verzorgingsstaat ondergaat grensverleggende transformaties. ‘Meer met minder’ krijgt een andere betekenis.

De mens verlegt grenzen op fysiek gebied

Op fysiek gebied lijkt de mens steeds meer de grens van zijn kunnen te verleggen. Ik haal slechts een paar recente voorbeelden aan: Koorddansen record 3 november 2014 slaagde Nik Wallenda er in om geblinddoekt en zonder vangnet, op 180 meter hoogte over een koord tussen twee wolkenkrabbers te lopen. Zelfs zonder hoogtevrees, beangstigend. Vrije valsprong record 24 oktober 2014 werd het record vrije valsprong verbeterd door Google baas Alan Eustace. Hij sprong vanaf 41,4 km hoogte en ging door de geluidsbarrière heen. Het record van onbemande ballonvlucht staat overigens op 53 km. De volgende grens? Mag ik bedanken? Duurrecord gamen 4 november 2014 werd het wereldrecord aan één stuk gamen verbroken. De Pool Hubert Blejch heeft het voor elkaar gekregen 5 dagen, 21 uur en 41 minuten aan een stuk achter de computer te spelen zonder slaap. Slechts tien minuten pauze per uur waren toegestaan. Uitputtend. Marathon record 28 september 2014 Heeft de Keniaan Dennis Kimetto het wereldrecord marathonlopen verbeterd tijdens de marathon in Berlijn: 2 uur 2 minuten en 57 seconden. Hiermee snoepte hij maar liefst 26 seconden af van het vorige record. Een gemiddelde van maar liefst bijna 21 kilometer per uur! Zondermeer slopend. Baanrecord 2 november 2014 prolongeerde Kjeld Nuis op de KPN NK afstanden de 1000-metertitel in de wereldrecordtijd op een laaglandbaan van 1.08,25. Hiermee schaatste hij Shani Davis uit de boeken. Ijzig snel.

De techniek verlegt grenzen op verschillende gebieden

De badeend komeet, grensverleggend naar de ruimte Afgelopen week hebben we de landing van ruimtevaartuig Philae op de “badeend-komeet” 67P gezien. Is dit een record? Als je in ogenschouw neemt dat de ontwikkeling jaren heeft geduurd en dat het Ruimteschip Rosetta al tien jaar geleden werd gelanceerd (!), hebben we te maken met technologie uit de jaren negentig. Dat we zover vooruit kunnen rekenen, op een reisafstand van zes miljard kilometer en anticiperen op vele en vele variabelen, om vervolgens op een speldenprik van het universum te landen, is simpelweg een zeer grote prestatie te noemen. En wat is het vervolg? Lifehacker Martijn Aslander weet het antwoord wel: het toekomstig mijnen van grondstoffen. Een volgende grens? Computer vervangt kok, grenzen verleggen in de keuken Op 31 oktober 2014 kwam het nieuws naar buiten dat een computergestuurd restaurant in Utrecht is geopend. Een nieuwe manier van koken. Innovatief èn efficiënt. Een andere invalshoek van ‘meer met minder’. Roboship vervangt mankracht Recent was in het nieuws dat de universiteit van Twente een bijzondere robot heeft ontwikkeld: Roboship. Deze robot kan mankracht vervangen bij vieze en gevaarlijke inspecties van bijvoorbeeld de ballasttanks van schepen. In dit geval meer robots en minder gevaarlijke en vieze baantjes. Waterstofauto’s, grensverleggende techniek 18 november 2014 heeft Toyota de nieuwe Toyota Mirai (“the future”) gepresenteerd na 20 jaar ontwikkelen. Na de release van de Hyundai ix35 Fuel Cell is dit de tweede productieauto die op waterstof rijdt. Deze auto’s stoten alleen waterdamp uit. Wederom is een technologische grens verlegd. De volgende grens waar we aan kunnen denken is het aantal pompen, want er is slechts één waterstofpomp in Nederland.

De natuur verlegt wederom-grenzen: (te) nat, (te) droog, (te) koud en (te) warm

Ook de natuur lijkt zijn grenzen te verleggen, al dan niet onder invloed van de mens. Zo hebben we uiteenlopende records dit jaar mogen meemaken. (te) koud Op 11 januari kwam op zeven officiële meetposten het kwik onder de -20 graden. Een etmaalgemiddelde temperatuur werd genoteerd van -16,6 graden. (te) warm In schril contrast hiermee staat een extreme julimaand: warmer, maar ook natter. De warmte konden we niet het huis uit krijgen. Dit terwijl in het midden en zuiden van het land de neerslag voor een heel kwartaal viel. Lokaal racede de thermometer naar liefst 36,5 graden. Ook na de maand juli sneuvelden nog warmte records. Zo was 2 november 2014 de warmste 2 november ooit met 17,4 graden. (te) nat en (te) droog Ook hebben we de natste en droogste periode recent zien passeren. We hebben de langste natte periode van 26 dagen gezien tot 31 augustus dit jaar en aansluitend een top 10 notering van de droogste september maanden ooit.

Grenzen verleggen op sociaal gebied

Van sommige gebieden vraag ik me af of we de grens niet te ver verleggen. Daar worden discutabele records gebroken. Record aantal werklozen en faillissementen We startten dit jaar met een record aantal werklozen en een record aantal faillissementen. Een slechte start van het jaar. Record aantal bijstandsuitkeringen In oktober 2014 werd gepubliceerd dat het aantal bijstandsuitkeringen een treurig record (op basis van de data van 2013) heeft bereikt. Dit terwijl de Nibud in maart dit jaar nog rapporteerde dat bijstandsgezinnen niet rond kunnen komen. Een schrijnende ontwikkeling. Grensverleggend op de arbeidsmarkt Eind oktober werd het volgens de FNV duidelijk dat het kabinetsplan inhoudt dat 65 plussers (AOW’ers) langer aan het werk moeten blijven. Het kabinet wil AOW’ers goedkoper aan het werk houden. De werknemersverzekeringen hoeven niet betaald te worden. Deze arbeidskrachten worden dus goedkoper. Dit kan scheefgroei realiseren en problemen opleveren voor de banen van zowel de jonge bevolkingsgroepen als de 55-plussers die naarstig aan het werk willen. Wellicht een aantrekkelijke ontwikkeling voor het bedrijfsleven, maar voor werkzoekenden is dit het tegenovergestelde. Oneerlijke concurrentie wordt geïntroduceerd.

De participatiesamenleving

18 november was ik aanwezig bij het zo genaamde “grote zorgdebat” en afgelopen week bij themadag “duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen”. We gaan grenzen verleggen: van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving. Transitie en transformatie Twee bewegingen treden tegelijkertijd op. Enerzijds is sprake van een transitie. De decentralisatie van overheidstaken naar gemeenten, waarbij vanaf 2015 de gemeenten verantwoordelijk worden voor jeugdzorg, werk en inkomen en zorg aan langdurig zieken en ouderen. De komende jaren krijgen de gemeenten er taken bij, of worden taken uitgebreid. Anderzijds is sprake van transformatie. De zorg gaat anders uitgevoerd worden. Het begrip participatiesamenleving Het is me duidelijk geworden dat de term participatiesamenleving met verschillende betekenissen gebruikt wordt. Het begrip zelf bestaat al zo’n 20 jaar. Het 'nieuwe' begrip wordt gebruikt om aan te geven dat we transformeren naar een samenleving waarbij mensen steeds vaker de zorg voor elkaar regelen, zonder hulp van de overheid. Door boze tongen vrij vertaald met: “zoek het maar zelf uit”. Het oudere en mijns inziens correcte begrip is het mogelijk maken, dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen participeren in de samenleving en kunnen mee doen aan werk- en woonactiviteiten in de eigen wijk, samen met hun verwanten en buren. Deze twee duidingen van eenzelfde begrip staan bijna haaks op elkaar. In discussies worden deze betekenissen door elkaar gebruikt, wat leidt tot heilloze debatten. Het debat Tijdens het debat werd een aantal zaken genoemd. Gezegd werd dat de media horrorverhalen verspreiden, dat veel bij hetzelfde blijft, dat de zorgkosten uit de hand liepen en dat daarom alles anders zal gaan, maar beter! Dit stelde me in eerste instantie gerust, maar dat duurde niet lang. Ik geef hieronder een aantal uitspraken die mij dat verontruste gevoel bezorgden: “Particulieren zullen in de toekomst zorg gaan inkopen” . In deze context werd ook genoemd: “De private zorgsector gaat toenemen” . Ook werd het woord “zorgvilla” genoemd. Wat betekent dit feitelijk en hoe moet ik dit zien in de context van het record aantal bijstandsuitkeringen? Betekent dit dat degene met een goede buidel wel zorg krijgt en de overige niet? Zorgwekkend, dat wel! “Mensen moeten rekening houden met een eigen bijdrage” . Ons beeld van zorg moeten we bijstellen. Vergeet het beeld dat we alles betaald krijgen in de zorg. Er zullen dan ook meer en meer bijdragen gevraagd gaan worden. Aan de ene kant zit er een aspect in van bezuinigen, maar er zit ook een aspect in van bewust claimen. Voor degenen die de zorg hard nodig hebben en tegelijkertijd op een houtje bijten, is dit echter wel een verontrustende ontwikkeling; “We streven ernaar om zoveel mogelijk door te gaan met dezelfde aanbieders, maar wel tegen een lager tarief” . In deze context gaf een gemeenteraadslid trots aan dat het ook anders kan. Hij had een tweetal offertes ontvangen, waarvan een werkte met professionals en een ook met vrijwilligers. Hij schaarde deze laatste offerte onder het kopje innovatief. De gemeente heeft de opdracht uiteindelijk gegund aan het bedrijf dat vrijwilligers heeft en bespaart hiermee 50%. Vergeleken met de 25% besparing die nodig was, hield deze gemeente zelfs geld over! Later gaf hij aan dat er bij vrijwilligers sprake is van grote motivatie en dat de zorgbehoevenden deze motivatie merken en hierbij zelfs meer tevreden zijn. Een WIN-WIN-WIN situatie zou je zeggen: de gemeente bespaart c.q. houdt geld over, de vrijwilligers zijn blij en gemotiveerd en de zorgbehoevenden zijn zelfs meer tevreden. Als ondernemer (en als potentieel zorgbehoevende) zie ik hierin echter een zorgelijke ontwikkeling. Vrijwilligers zijn geen professionals. Dit betekent dat kennis ontbreekt. De kwaliteit die geboden kan worden zal hier onder leiden. Tevens vraag ik me af wat er met de professionals gaat gebeuren die hierdoor hun baan kwijt raken en met de bedrijven die de contracten niet toegewezen krijgen. Betekent dit voor 2015 een nieuw record aantal faillissementen voor zorginstellingen, of moeten nu alle professionals vrijwilliger worden? Ook vraag ik me af of een constructie als deze, op de langere termijn houdbaar is; “De werkzaamheden als huishoudelijke hulp zijn onzeker” . De gemeenten lijken huishoudelijke ondersteuning niet meer te willen vergoeden. Ik voorzie hier problemen voor een significant aantal zorgbehoevende mensen die nog wel thuis wonen; Over werkgelegenheid zijn diverse opmerkingen geplaatst. “Een vaste baan zit er niet meer in!” Hierbij werd gezegd dat vanwege de veranderende regelgeving, medewerkers na twee jaar geen nieuw contract meer krijgen aangeboden. Dit vanwege de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Ook werd gezegd dat, als gevolg van de systeemwijzigingen, 30% van het aantal arbeidskrachten geen vast dienstverband zal hebben, zodat instellingen kunnen mee veranderen als de zorgvraag verandert. Dit is inderdaad flexibel voor de instellingen/werkgevers, maar heeft wel vergaande consequenties voor de werknemers. Is er alleen een toekomst voor jobhoppers? Waar blijft de langdurige binding en de relatie met de cliënt? Waar blijft het belang van kennis in huis houden en investeren in je personeel? Zijn zij het niet die de zorg mogelijk maken? Er zijn zo nog vele zaken te benoemen. Transformaties waar vraagtekens bij geplaatst kunnen worden. Wat wel duidelijk is dat grenzen worden verlegd. Zo worden er grenzen gesteld aan wat zorg nog mag kosten. Er worden nieuwe grenzen gesteld aan de vergoedingen (eigen bijdrage). En nieuwe indicatiestellingen dienen als verkapte grenzen. De oude vanzelfsprekendheid waarmee wij de zorg zagen en interpreteerden dient te worden aangepast. Er zitten goede aspecten aan, maar ook zeker minder goede. Ook aspecten waarvan ik momenteel niet kan overzien welke impact ze uiteindelijk zullen hebben. Zowel vanuit het oogpunt van de zorginstellingen, van de zorgverleners, alsook van de cliënt.

Welke trend zouden we kunnen verwachten?

Naast de hierboven aangegeven verwachtingen waaronder de flexibilisering en vrijwilligers, moeten instellingen mijns inziens iets doen. Het overgangsrecht voor de cliënten betekent, dat zij voor (een deel van) 2015 dezelfde zorg houden. De instellingen zelf ontvangen echter minder geld voor dezelfde hoeveelheid te verlenen zorg, of raken zelfs contracten kwijt. Waarschijnlijk zullen instellingen ervoor gaan kiezen om samen te gaan werken. Tevens lijken instellingen toe te werken naar zelfsturende teams. Ik verwacht verder dat er een trend zichtbaar zal zijn dat, vanwege de eigen bijdrage, minder claims voor zorgmiddelen zullen worden ingediend. Tevens zal er een trend zijn dat cliënten alternatieven moeten bedenken voor de thuishulp.

De trend als gevolg van meer met minder

Er wordt gesteld dat de kwaliteit van de zorg gaat verbeteren, maar met minder geld. Dus meer kwaliteit met minder geld. De filosofie achter ‘meer met minder’ zou moeten zijn dat met minder verspillingen, meer klantwaarde wordt gerealiseerd. Ik zie hier echter dat een weg ingeslagen wordt die niet bepaald wordt door kwaliteit, maar puur door financiële haalbaarheid. Geen kwaliteitsverbetering! Geen waardevermeerdering voor de cliënt! Sterker nog, ik zie als strategie, dat voorheen betaalde banen worden opgevuld door vrijwilligers en een voortgaande flexibilisering van de arbeidsmarkt. Vanuit deze zienswijze is sprake van waardevernietiging in plaats van waardecreatie. Op basis van de huidige informatie verwacht ik dan ook dat de kwaliteit van zorg hieronder zal gaan lijden. Wellicht val ik nu ook onder de media die horrorverhalen vertellen? De toekomst zal duidelijkheid brengen. Wellicht dat in de loop van 2015, de feitelijke grenzen voor alle stakeholders duidelijker zichtbaar zullen worden.