Een column vol vragen

Stan’s column: “Waar gaan we naar toe?”

Door Stan van Gemert

Mama, wie was er eerder?

Toen mijn zoon nog net geen vijf was, stelde hij de volgende vraag aan mijn vrouw: “Mama, wie was er eerder, de baby of de mama?” De vraag ontroerde me. Hoe een kind van nog geen vijf jaar, het ontstaan van de mens aan het ontrafelen was! Al is de vraag interessant, het is een vraag in het verleden en een vraag die vergelijkbaar is met de “kip of het ei” vraag.

De “wie?” vraag

Overal komen wel problemen voor, ook bij bedrijven. Als er in de westerse cultuur een probleem optreedt, wordt er vaak nagegaan wie verantwoordelijk is voor het probleem. Het vreemde hieraan is, dat daarmee het probleem zelf niet wordt opgelost. Sterker, door deze cultuur zullen medewerkers pogen problemen te verdoezelen, waardoor mogelijk grotere problemen kunnen ontstaan. De “waarom?” vraag De Japanse cultuur is anders. Zij zijn niet geïnteresseerd in “wie”. Zij zijn geïnteresseerd in “waarom”! Ze willen de oorzaak van een probleem achterhalen, zodat ze het kunnen oplossen en hierna kunnen voorkomen. Ze kunnen hierdoor processen verbeteren en hiermee de efficiëntie. Minder verspilling en meer klantwaarde. Een bekende tool is ‘5-Y’ (’five times why’): een vraagtechniek waarbij je vijf keer de vraag “waarom?” stelt om een oorzaak van een defect of probleem vast te stellen.

De “wat gaan we doen?” vraag

Deze week vertelde een relatie me een anekdote betreffende “kip-ei situaties”: “In China eten ze beide!” Uhhh, wat? In China eten ze beide??? Toch zit hier veel in. Je kan tijd en energie steken en blijven steken in het nagaan van “wie” en “waarom”. Ook al leidt dit tot correcte analyses en oorzaken van problemen, in lang niet alle situaties is dit op zich efficiënt. Het is een werk- en denkwijze gericht op het verleden, in plaats van op de toekomst. Met andere woorden, als we minder tijd besteden aan “wie?” en “waarom?” , maar meer tijd aan “wat gaan we doen?” , dan zijn we wellicht het meest effectief bezig. Dit hangt uiteraard af van de specifieke situatie en ook dient “wat gaan we doen?” met enige nuance te worden toegepast. Wel geeft het aan dat we te vaak in het verleden blijven hangen en dat een andere frisse toekomstgerichte blik veel meer efficiënt kan zijn. Ik ben dan ook blij met deze zienswijze!

Een andere kijk op de “wie?” vraag

Verscheidene keren heb ik geschreven over technologische ontwikkelingen en de impact die deze ontwikkelingen hebben op ons, op ons sociale leven en op de wijze waarop wij werkzaamheden organiseren. Kortom de impact die de technologie heeft op ons dagelijks leven. Als je de “wie?” vraag nu koppelt aan deze ontwikkelingen, krijg je een nieuwe, bijzondere vraag: “wie ‘programmeert’ wie?” Iemand achter een computer houdt zich aan de wijze waarop de computer bediend moet worden. Ook wordt die persoon beperkt door de computer en de resultaten die de computer wel of niet kan opleveren. Je kan wel stellen dat de persoon de computer bestuurt, maar tegelijkertijd bestuurt de computer de persoon. Kijk naar de Smartphone, die niet meer is weg te denken uit onze samenleving. Ons sociaal gedrag is aangepast aan de Smartphone. We “appen” ons suf; als we door de straat lopen, als we in de lift staan en zelfs als we fietsen. Het geeft niet alleen verslavend gedrag weer, het leidt ook nog eens tot gevaarlijke situaties. Zo erg, dat reclametijd wordt ingekocht om ons te waarschuwen deze toestellen niet te gebruiken tijdens het autorijden, maar eerst de auto te parkeren. We mogen concluderen dat ons sociale gedrag wezenlijk is veranderd door de introductie van slechts één nieuw apparaat. Wij zijn ge(her)programmeerd door de introductie van nieuwe technologie.

De “wat gaan we doen?” vraag wordt de hamvraag

Niet alleen ontstaan gevaarlijke situaties, ook ontstaan er afhankelijkheden. In het bedrijfsleven bepaalt ICT hoe we moeten werken. Dit terwijl ICT ondersteunend zou moeten zijn. ICT brengt ons veel, maar tegelijkertijd zijn we bang voor onze banen in de toekomst. Als de robotiseringstrend zich voortzet, welke toekomstige banen mogen we dan verwachten? “Wat gaan we doen?” , nu we weten dat ons gedrag (negatief) verandert door technologie? Dit mag gerust de hamvraag heten.

De “wat gaan we doen?” vraag gekoppeld aan “wie programmeert wie?”

Bedenk hoe technologische ontwikkelingen worden gebruikt voor commerciële toepassingen (bv Facebook en Google). Denk ook aan gebruik en misbruik van Big Data en de snelle ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Dan rijst de vraag: “Waar gaan we naar toe?” Het (correct) kunnen analyseren van Big Data komt steeds dichterbij. Toevalligheden kunnen worden uitgesloten, verbindingen tussen situaties kunnen worden gelegd en oorzaken kunnen worden gevonden. In wezen positief, maar op hetzelfde moment beangstigend. Het Internet vergeet niet gemakkelijk. Informatie plaatsen op Internet is gemakkelijk, maar informatie verwijderen is uiterst moeilijk. Sporen achterlaten op Internet doet iedereen. In mijn column van mei 2014 “De tijd staat niet stil deel 2” stelde ik al: “en kent Google je beter dan je partner” . Ik denk echt dat dit scenario akelig dichtbij zal komen. Commerciële bedrijven kunnen ons gedrag analyseren en hierdoor bepalen wat we nodig hebben. Overheden kunnen nu al ieders gang nagaan. Maar in de nabije toekomst kunnen momenteel ondenkbare verbanden worden gelegd. “Wie programmeert wie?” zal in een nieuw daglicht komen te staan. De wijze waarop de nieuwe technologie gebruikt wordt, zal ons programmeren. Daarom denk ik dat het tijd wordt dat we ons met zijn allen gaan afvragen: “ Wat gaan we doen en waar gaan we naar toe?” .